Het heeft me altijd verbaasd: volwassen, goed opgeleide mensen die thuis financiën en zakelijke transacties  prima in relatie kunnen brengen en afhandelen worden op hun werk ineens volledig afhankelijk van hun ‘bovengeschikten’ daar waar het gaat om inzetten van tijd en de verdeling van budgetten.  Er is (van onderop) altijd gedoe over de hoogte van het vrij te besteden zakgeld en (van bovenaf) doorgaans niet zoveel vertrouwen dat het met meer vrijheid ook verantwoord zal worden uitgegeven. Let wel: alle partijen lijken het er vanzelfsprekend over eens te zijn dat slechts het zakgeld en niet het hele huishoudboekje onderwerp van onderhandeling is. 
In mijn huidige opdracht is het overigens erg boeiend om te zien wat er gebeurt als je het met uitvoerders over deze aspecten van organiseren en rekenschap hebt en daarbij ook erg concreet wordt.  Zolang het verbonden blijft met de inhoud blijkt het bijhorend huishoudboekje wel degelijk ook voor hen razend interessant en geeft het energie om er mee bezig te zijn.  Mensen generen zich als ze het antwoord schuldig moeten blijven (tot nu toe in elke groep bij iedereen  het geval) op de eigenlijk helemaal niet zo'n  rare vraag of ze weten hoeveel geld er voor hun organisatie zo'n beetje binnenkomt en uitgaat.  Dat nu,  beschouw ik dan maar als een hoopvol gegeven. .

Het brede onderwerp van transitie en transformatie Jeugdzorg begint zich voor wat betreft de Meesterproef te focussen op goed opdrachtgeverschap en ondernemerschap als kritieke voorwaarde om de transitie te doen slagen.
Het gaat daarbij dan over de samenhangende afspraken tussen overheid en organisaties, tussen organisaties onderling en ook binnen de eigen organisatie.  Als de transitie is geslaagd zijn professionals, net als hun leidinggevenden, óók van het geld.  Ze hebben weet van, begrijpen en oefenen ook invloed uit op de afspraken die worden gemaakt over wat zij doen, op welke resultaten zij kunnen worden afgerekend en wat zij kosten.

In het licht van de transitiemaatregelen ontwaar ik een begrijpelijke, maar onverstandige organisatiereflex. Wat we zien gebeuren is dat veel (jeugd)zorg- en welzijnsaanbieders alvast een voorschot nemen op de mogelijkheid straks voor de gemeente zorg te mogen uitvoeren door hun arsenaal  flink uit te breiden en ook in de vijver van andere organisaties gaan vissen: “Nu nog niet, maar straks wel, hebben ook wij  de expertise op andere doelgroepen zoals mensen met een licht verstandelijke handicap of ouders met een psychische stoornis. Natuurlijk hebben we allemaal generalisten in dienst, of zijn het toch specialisten? Kortom:  Neem  ons, neem ons voor al uw doelgroepen en wij garanderen nooit meer gezeik in de wijk.”

Omdat ie zo krachtig is, een klassieker:

Een experiment. Begin met een kooi met 7 apen. Hang in de kooi een banaan op en zet er een ladder onder. Al snel zal een aap aanstalten maken de ladder op te klimmen. Spuit alle andere apen nat met koud water zodra deze aap de ladder aanraakt. Na een poosje zullen ook de andere apen de ladder proberen te beklimmen, met hetzelfde resultaat: alle andere apen worden natgespoten met koud water. Al snel zullen de apen proberen te voorkomen dat een van hen de ladder opklimt. Nu is het koude water niet meer nodig. Verwijder een aap en vervang hem door een nieuwe. Deze aap ziet de banaan en wil de ladder op klimmen. Tot zijn verbijstering vallen de andere apen hem aan. Na nog een poging en weer een aanval weet hij (net als de anderen) dat hij dat niet meer moet doen. Vervang nu opnieuw een van de oorspronkelijke apen door een nieuwe. De nieuwkomer gaat naar de trap en wordt aangevallen. De vorige nieuwkomer begrijpt niets van het ondertussen zelf refererend systeem, maar doet mee omdat iedereen het doet. Vervang nu één voor één alle oorspronkelijke apen. Ook de laatste nieuwkomer die naar de trap gaat wordt aangevallen. In dit stadium heeft geen enkele aap ook maar enig idee waarom ze degene die naar de trap wil te lijf gaan. Geen van de apen is ooit met koud water natgespoten. Niettemin zal geen enkele aap het ooit nog in zijn hoofd halen de banaan proberen te pakken. Waarom niet? Omdat ze dat, voor zover ze weten, altijd zo hebben gedaan.

Om te voorkomen dat ik later van plagiaat wordt beticht, kom ik er bij voorbaat voor uit: In deze blog citeer ik ongegeneerd uit het  boek “Ondertussen in de organisatie’ van Leike van Oss en Jaap van ‘t Hek. Een absolute aanrader voor iedere professional, manager, bestuurder, kortom medemens, die te maken heeft met ‘het Ondertussen’ als de stille kracht die er immer voor zorgt dat de organisatie en de mensen erbinnen oplossingen vinden voor vraagstukken en verstoringen. Ook zonder ingrijpen van veranderaars, bestuurders en managers.

De transitiemaatregelen geven volop ruimte om creatieve, vernieuwende, geldbesparende, beschermende en ‘samenzorgzame’ oplossingen te bedenken en het daar vooral ook niet bij te laten. Dit is hard nodig. Zoals het nu gaat, werkt het onvoldoende en zijn veel kinderen en gezinnen niet goed genoeg geholpen. Zoveel is wel duidelijk en zijn we het denk ik over eens.
Maar wie van u is het al opgevallen dat de taal en termen die er in de diverse beleidsdocumenten gaandeweg zijn ingeslopen, eigenlijk in schril contrast staan met creatief, vernieuwend en samen zorgen?  Het betreft namelijk heel veel termen die we van de krijgsmacht kennen. Kwartiermakers zoeken lokaal uit hoe drang en dwang straks het beste kunnen worden ingezet.  Teams van frontlijnmedewerkers staan klaar om, indien de generalisten er niet uitkomen, achter de frontlinie te worden gestuurd. Zij kunnen de situatie overnemen waarbij vooraf al door de staf een 1gezin 1(aanvals)plan is opgesteld. Letterlijk een grensverleggende aanpak onder nadrukkelijke aanvoering van de gemeente. Zie http://bit.ly/WFUgJM.
Ergens is het ook wel te begrijpen. Omdat de rode draad van alle maatregelen de veiligheid van kinderen betreft en de belofte dat we ze zullen beschermen.  O ja, tegen zo laag mogelijke kosten. Dat is zo waar en zo universeel dat niemand ertegen kan zijn en dat alleen al maakt het tricky.  Het doel (zelfs dat van die kosten)  is wat mij betreft heilig, maar het wil niet zeggen dat elke -van bovenaf opgelegde- oplossing of set van maatregelen de meest geëigende is. Je kunt het organiseervraagstuk ook vanaf een andere kant aanvliegen (om dan maar in oorlogstermen te blijven) met minstens evenveel kans op hetzelfde gewenste eindresultaat.
Voorlopig ademt het geheel vrees ik nog wel de sfeer van 'Voorwaarts, Mars!'  en je zorgt maar dat je het tempo bijhoudt.

De volgende keer over de kracht van (meta)taal.

Al sinds enige tijd verbaas ik mij erover dat er gemeenten zijn die nu ze de verantwoordelijkheid  krijgen over de middelen, de beschikbaarheid en de kwaliteit van de jeugdzorg in brede zin van het woord voorbereidingen treffen om een aantal van de werkzaamheden zelf uit te gaan voeren. In Amsterdam werd onlangs een gezinsmanager van (nu nog) Bureau Jeugdzorg verkozen tot jonge ambtenaar van het jaar (“alvast met het oog op de Transitie begrijp je.. “) De gemeente Den Haag “doet een transitiestap vooruit” en is voornemens twee JGZ-organisaties en BJZ samen te voegen tot één nieuwe gemeentelijke dienst: het CJG. De terugtredende overheid is overal #trendingtopic, maar daar waar het gezinnen en kinderen betreft lijkt het wel precies de andere kant op te bewegen. (klik op 'read more')

Onderzoekers (RMO 2008) waarschuwden al eerder dat pogingen tot ‘ontkokering’ steeds leidt tot iets extra’s: meer bestuurders, meer organisaties, meer coördinatielagen omdat er doorgaans wel nieuw beleid bijkomt maar zelden iets verdwijnt. Het leidt heel gemakkelijk  tot beleid dat ver van de praktijk af staat. Gericht op inrichting, controle en strategie. Beleid dat wellicht in drie nieuwe kokers is gegoten die dan vooral bestaan in de hoofden van beleidsmakers en adviseurs, maar los staat van het ritme van de werkvloer, daar waar het contact met de klant is. Het netto resultaat: veel verlies van energie (lees: tijd, frustratie, geld) door bestuurlijke en reorganisatiedrukte waarbij inhoudelijk er niet veel is veranderd: Perpetuum mobile

volgende keer: de Wet van de onbedoelde gevolgen

Als ik begin met het einde voor ogen, dan is er volgens mij maar één logische vraag te stellen.
Stel: de transformatie Jeugdzorg heeft plaatsgevonden. Er is diepgaand iets veranderd. Wat is er dan in Nederland voor kinderen in de knel wezenlijk verbeterd?  Welke belofte is gedaan en ook waargemaakt?

Omdat ik er vanuit ga dat gewenste verandering (welke dan ook)  alleen tot stand komt wanneer mensen (wie dan ook) de daad bij het woord voegen en zich ‘daadwerkelijk’ anders gaan gedragen zijn er ook vervolgvragen te formuleren:

“Het beleid moet ontkokeren” en “het kind en zijn gezin moet weer echt centraal worden gezet”. Twee luid verkondigde en op schrift vastgelegde ambities. Zo vaak zelfs, dat ze welhaast een mantra zijn geworden. Nu worden mantra’s wel degelijk met een groots doel voor ogen gereciteerd[1], maar zij beogen zelden concreet gedrag te veranderen zodat gewenste uitkomsten ook echt realiteit kunnen worden. 

Vanaf vandaag -Blue Monday 2013- zal ik een blog bijhouden om een ieder die daar interesse in heeft mee te laten kijken in de keuken van het onderzoek dat ik uitvoer. Het betreft de ‘Meesterproef’ waarmee ik zal afstuderen aan de faculteit Bedrijfskunde van de Nijmeegse universiteit.

Het lijdend voorwerp is de jeugdzorgsector en de transitie die daar in gang is gezet. In niet onaanzienlijke kringen een Hot Item en een lekker complex en taai vraagstuk. Kortom: een onderzoeksthema dat vrijwel gedoemd is om Meesterproeftechnisch uit de bocht te vliegen. En misschien niet zo’n beetje ook.
Voorzichtige waarschuwingen ten spijt -en de mensen die mij kennen zal het niets verbazen- benader ik het vraagstuk niet vanuit één deel-van-een-deel-van-een-deelgebied. Het wordt al volop gedaan en daar voeg ik dus nauwelijks nog iets toe. Toch zou ik juist willen waarmaken dat de tijd en moeite die ik aan dit onderzoek besteed mijn missie helpt verwezenlijken. En daarmee wel degelijk heel praktisch bijdraagt aan het denken en handelen van alle mensen die op een of andere manier betrokken zijn.  

De blogs zullen kort en krachtig worden gehouden en ik ga ervan uit dat ik de thema’s aan kan stippen zonder te verzanden in containerbegrippen en beleidsmatige ‘braaftaal’. Gaandeweg zal ook wel blijken dat ik niet zo erg van de harkjes en stroomschema’s ben. Wel van gedrag veranderen en afspraken maken. Ik zie de blogs als goede vingeroefeningen voor het schrijven van de thesis zelf. Ik heb mezelf namelijk uitgedaagd om -binnen de vereisten die nu eenmaal aan zo’n meesterproef worden gesteld- ook daar helder en eenvoudig te formuleren waar het over gaat.

volgende keer: mantra’s en braaftaal in de jeugdzorg